Thời gian gần đây việc mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng đã và đang mở ra nhiều cơ hội giao thương cho doanh nghiệp Việt Nam. Bên cạnh những lợi ích đạt được thì các doanh nghiệp trong nước cũng phải đối mặt với những chiêu trò lừa đảo chào bán, mua hàng, ký kết hợp đồng giao dịch thương mại quốc tế qua Internet với những công ty mới quen biết.

Thực trạng lừa đảo trong giao dịch thương mại quốc tế

Trong hoạt động thương mại quốc tế (TMQT), tình trạng lừa đảo để chiếm đoạt tài sản (hàng, tiền) của các đối tác, bạn hàng khá phổ biến. Theo thời gian, các hoạt động này diễn ra ngày càng tinh vi, bất chất nỗ lực ngăn chặn của cơ quan chức năng mỗi quốc gia và sự cẩn trọng của các doanh nghiệp (DN).

Đối với cộng đồng DN Việt Nam, trong những năm gần đây, các cơ quan chức năng trong nước và thương vụ nước ngoài liên tục cảnh báo về hiện tượng lừa đảo trong giao dịch TMQT mà không ít DN Việt Nam đã từng mắc phải. Đặc biệt, trong bối cảnh các thị trường đang bị tác động nặng nề bởi đại dịch Covid 19, tình trạng lừa đảo trong giao dịch TMQT càng có xu hướng tăng lên với thủ đoạn tinh vi, khó phát hiện.

Khảo sát cho thấy, giai đoạn trước năm 2020, đối tượng gây ra các vụ lừa đảo đối với các DN Việt Nam chủ yếu đến từ châu Phi (Nigeria, Cameron…). Tuy nhiên, trong vài năm gần đây, tình trạng lừa đảo đã xảy ra phổ biến hơn ở những thị trường tiềm năng như: Hà Lan, Hoa Kỳ, Canada, Các Tiểu Vương quốc Ả-rập thống nhất... Cụ thể, năm 2020, Trung tâm Xúc tiến Thương mại Việt Nam tại New York (Hoa Kỳ) phát đi cảnh báo về việc giao dịch thương mại của các DN Việt Nam với đối tác tại thị trường Hoa Kỳ. Theo cảnh báo của cơ quan này, đã có một số DN Việt Nam bị thiệt hại trong việc thực hiện hợp đồng thương mại với đối tác tại thị trường Hoa Kỳ, chủ yếu do bị lừa, hoặc đối tác phá sản, không có khả năng thanh toán.

Thương vụ Việt Nam tại Các Tiểu Vương quốc Ả-rập thống nhất (UAE) cũng cảnh báo đối với các hành vi lừa đảo, gian lận thương mại của một số DN có trụ sở tại quốc gia này. Cụ thể, trong năm 2020 khi xảy ra đại dịch Covid-19 khiến giao dịch thương mại trên toàn cầu bị tác động, Thương vụ Việt Nam tại Các tiểu Vương quốc Ả rập thống nhất (UAE) liên tục tiếp nhận, phát hiện và xử lý nhiều trường hợp doanh nghiệp Việt Nam nhận được lời mời chào bán, mua hàng, ký kết hợp đồng giao dịch thương mại có dấu hiệu lừa đảo, gian lận từ một số doanh nghiệp có trụ sở tại UAE. Cơ quan này đã đưa ra danh sách một số doanh nghiệp như: Green Light Foodstuff Trading LLC, Climax General Trading LLC, Loyalpur General Trading LLC, Choice Global FZC/Vital Fresh General Trading LLC, International Dragon Food Trading LLC (IDP)…

Thương vụ tại Hà Lan cũng đã đưa ra lưu ý các doanh nghiệp Việt Nam trong giao dịch với những công ty mới quen biết, lấy địa chỉ trên Internet.
Trước đó, vào giữa tháng 12/2020, Thương vụ tại Hà Lan nhận được một đề nghị của doanh nghiệp Việt Nam nhờ kiểm tra một doanh nghiệp Hà Lan trước tiến hành giao dịch kinh doanh nhập khẩu đồ uống và thực phẩm với tên gọi là AFF BV. Khi truy cập website thấy quảng bá về các sản phảm liên quan đến đồ uống và thực phẩm, hình thức website tương đối bắt mắt, số điện thoại liên hệ và hình ảnh người liên hệ đầy đủ. Tuy nhiên, khi Thương vụ gọi đến số điện thoại di động đăng ký trên KVK thì được biết, công ty này đã phá sản và không có bất kỳ một giao dịch nào, công ty đang bị một số người lấy cắp thông tin để thực hiện hành vi lừa đảo.

Tại thị trường châu Phi, Thương vụ Việt Nam tại Nigeria, Algeria và Maroc… cũng thường xuyên gửi thông tin cảnh báo về tình trạng lừa đảo. Cụ thể: Công ty FISHERLAB SARL, địa chỉ tại số 13 AHMED EL MAJJATI RES ALPES ETG01 N ° 08 MAARIF CASABLANCA 20100, Ma rốc.
Đại điện là Giám đốc Mr Khalid. Điện thoại: 00 212 (0) 622109352/00 212601767627. Điện thoại di động: +212 661 607818. Email: [email protected] / [email protected].

Nguyên nhân Công ty FISHERLAB SARL có biểu hiện không trung thực trong giao dịch nhập khẩu, đưa ra nhiều yêu sách đối với bên xuất khẩu và tìm mọi cách trốn tránh trách nhiệm thanh toán theo hợp đồng đã kí kết. Đồng thời có biểu hiện cấu kết với ngân hàng chi nhánh để lảng tránh nghĩa vụ thanh toán.

“Điểm mặt” một số thủ đoạn lừa đảo trong giao dịch thương mại quốc tế
Theo Bộ Công Thương, trong vài năm trở lại đây, các thủ đoạn lừa đảo trong giao thương đã trở nên tinh vi hơn, với đa dạng thức như:
Giao hàng không trả tiền; làm giả giấy tờ, thậm chí là giấy tờ ngân hàng để lấy hàng, cài người lấy chứng từ xuất khẩu; sử dụng hacker xâm nhập địa chỉ email của 2 bên doanh nghiệp đang có giao dịch, theo dõi tiến trình đàm phán, khi bên mua chuẩn bị chuyển tiền mua hàng hóa thì "hack" email hoặc tạo tài khoản email giả mạo để gửi thông tin tài khoản, khi bên mua chuyển tiền vào tài khoản lừa đảo, đối tượng sẽ ngay lập tức rút tiền và biến mất.
Các doanh nghiệp này còn lợi dụng sự bất cẩn, thiếu chuyên nghiệp của các doanh nghiệp trong nước, như không yêu cầu tổ chức giám định có uy tín kiểm tra hàng trước khi giao hàng, không thẩm định các thông tin về doanh nghiệp đối tác, không có người của phía Việt Nam sang để làm việc… để chuyển hàng không giá trị, không đúng hợp đồng, hoặc thông báo hàng hỏng, kém chất lượng để ép giá, trừ nợ hoặc đòi bồi thường…

Đặc biệt, có 4 trường hợp lừa đảo thường xuyên xảy ra từ các DN tại Tây Phi:

(1) Lừa đảo trong đấu thầu: Các đối tượng lừa đảo thường lấy tên một tổ chức tại châu Phi, tạo một trang web giả, (hoặc giả mạo TÊN và Website của một tổ chức có thật), tự liên hệ với doanh nghiệp Việt Nam, đưa ra một gói thầu với giá trị cao, cần nhập khẩu các mặt hàng từ Việt Nam và yêu cầu doanh nghiệp Việt Nam tham dự thầu. Nếu không tham dự được, có thể ủy quyền cho họ và đề nghị trả chi phí thuê luật sư. Trong một thời gian ngắn, đối tượng lừa đảo gửi một thư thông báo doanh nghiệp Việt Nam đã “thắng thầu”, đề nghị trả lệ phí đấu thầu, từ 1.500 – 3.000 USD, hoặc theo tỷ lệ từ 01% - 03%, tùy theo trị giá lô hàng. Khi doanh nghiệp Việt Nam chuyển tiền phí môi giới, đối tượng lừa đảo sẽ thay đổi tên tổ chức, địa chỉ, email và điện thoại, để tiếp tục lừa đảo doanh nghiệp khác.

2) Lừa đảo trong việc nhập khẩu hàng hóa từ Việt Nam: Các đối tượng lừa đảo thông báo có đơn hàng hàng nhập khẩu trị giá lớn, từ 01 – 02 triệu USD, hoặc 500 – 1.000 containers hàng hóa. Các đối tượng này thường ‘‘chấp nhận ngay giá chào hàng, không trả giá”. Sau đó đề nghị doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam trả phí môi giới, hoặc trả chi phí thủ tục xin mã số giấy phép nhập khẩu, phí luật sư v.v....từ 01 – 02%/trị giá lô hàng. Khi nhận được tiền môi giới, đối tượng lừa đảo thay đổi thông tin, lừa đảo doanh nghiệp khác (như mục 1).

3) Lừa đảo trong việc xuất khẩu (gỗ, sắt phế liệu v.v…): Các đối tượng lừa đảo chào giá xuất khẩu hàng hóa (gỗ, sắt phế liệu), có giá thấp hơn thị trường, tạo cho các doanh nghiệp nhập khẩu Việt Nam bị “ảo tưởng sẽ có lợi nhuận cao”, nếu nhập khẩu hàng của họ. Đối tượng lừa đảo yêu cầu doanh nghiệp Việt Nam chuyển tiền đặt cọc 20-30%. Sau khi nhận tiền cọc, sẽ không giao hàng;

4) Ký nhiều hợp đồng xuất khẩu (gỗ): Các đối tượng này thường ký 5 – 10 hợp đồng xuất khẩu hàng hóa cho các doanh nghiệp Việt Nam. Thực hiện giao 1-2 hợp đồng đúng thời hạn, chất lượng tốt, nhằm tạo ra sự tin tưởng cho doanh nghiệp nhập khẩu Việt Nam. Từ hợp đồng thứ ba, đối tượng lừa đảo yêu cầu doanh nghiệp Việt Nam chuyển tiền đặt cọc từ 30% - 50% trị giá hợp đồng, chiếm đoạt tiền số tiền này, sau đó không giao hàng.

Một số lưu ý với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu trong nước:

- Cần kiểm tra kỹ thông tin đối tác, trong giao dịch lần đầu nên làm thử với trị giá hợp đồng vừa phải. Chú trọng thực hiện việc xác minh, thẩm định đối tác, nhất là các đối tác mới giao dịch lần đầu, đề nghị cung cấp các giấy tờ liên quan như: giấy phép kinh doanh, ID của người chủ DN… Đặc biệt, lưu ý và kiểm tra kỹ độ tin cậy khi có đơn hỏi hàng hóa trả giá quá cao, hoặc quá thấp so với mặt bằng.

- Thường xuyên giữ mối liên hệ với cơ quan đại diện của Việt Nam như Thương vụ tại nước sở tại nhằm xác minh độ tin cậy của đối tác, nhất là các DN không có tiếp xúc trực tiếp hoặc tìm kiếm qua internet.

- Nên đề nghị đối tác sử dụng L/C không hủy ngang mở tại các ngân hàng uy tín quốc tế, đồng thời hạn chế cho khách hàng trả chậm. Khi đối tác mở L/C, cần đề nghị ngân hàng Việt Nam kiểm tra tính xác thực của L/C trước khi giao chứng từ. Qua đó, có thể đảm bảo tính an toàn và hạn chế tối đa rủi ro trong giao dịch, thanh toán.

- Đối với khâu thanh toán, DN lưu ý tìm hiểu nguyên tắc, thông lệ quốc tế để nắm rõ vai trò, trách nhiệm của các bên liên quan, qua đó xem xét lựa chọn các phương thức và điều kiện thanh toán hợp lý, đảm bảo lợi ích cho DN. Đối với thanh toán D/P, DN Việt Nam cần đưa ra các mức % đặt cọc để bảo đảm an toàn cho các đơn hàng (tốt nhất là 50% trở lên). Không nên sử dụng hình thức thanh toán D/A (Nhờ thu chấp nhận chứng từ) hay chuyển tiền bằng Western Union cho việc thanh toán.

- Trước khi thực hiện giao dịch nên dùng email chính thức thay vì sử dụng các dịch vụ miễn phí từ gmail, yahoo... để tránh bị giả mạo; đồng thời, cần chủ động yêu cầu đối tác sử dụng email chính thức trong trường hợp đối tác cung cấp email từ các dịch vụ miễn phí kể trên. Bên cạnh đó, DN cũng cần liên hệ trực tiếp với đối tác thông qua các đường khác như điện thoại hay fax chính thức, nhất là khi đối tác yêu cầu thanh toán vào tài khoản khác với tài khoản đã ghi trong hợp đồng ký kết.

- Cảnh giác trong giao dịch với những DN mới quen biết hoặc chưa có giao dịch làm ăn với nhau. Trước khi tiến hành các cam kết làm ăn hoặc chuyển tiền trả trước cho các DN dạng này, cần tiến hành một số bước để xác thực sơ bộ về công ty/đối tác nước ngoài.

-  Cần tìm hiểu thị trường, kiểm tra đánh giá, xếp hạng rủi ro tín dụng, kinh doanh của các đối tác nước ngoài. Việc thực hiện thẩm tra có thể thực hiện qua các nguồn tin công khai, mua dịch vụ từ các công ty chuyên cung cấp dịch vụ thẩm tra tín dụng, qua kênh của Hiệp hội tại các nước nhập khẩu, cơ quan đại diện ngoại giao, Thương vụ và Chi nhánh Thương vụ tại nước nhập khẩu…

- DN cũng cân nhắc việc sử dụng các dịch vụ của ngân hàng nhằm tăng khả năng thu hồi công nợ thông qua ngân hàng cung cấp dịch vụ, cũng như hỗ trợ DN tìm hiểu đánh giá các thông tin về đối tác nhập khẩu, đơn vị phát hành thư tín dụng.

- Chú trọng nâng cao chất lượng chuyên môn, nghiệp vụ, ngoại ngữ, kiến thức pháp luật về TMQT của đội ngũ nhân lực làm công tác ngoại thương, phát triển thị trường của DN mình.

Nguồn: Các Thương vụ Việt Nam tại Hà Lan, Maroc, Nigeria, UAE